آیا امکان فراموشی زبان مادری وجود دارد؟

زبان مادری، یا «زبان اصلی»، نخستین زبانی است که یک فرد یاد می‌گیرد و معمولاً بخش مهمی از هویت او را تشکیل می‌دهد. این زبان وسیله‌ای برای ارتباط با خانواده، دوستان و فرهنگ است. اما آیا امکان دارد که فرد زبان مادری خود را فراموش کند؟

برای مثال اگر کسی به کشور دیگری مهاجرت کند و زبانی دیگر را به‌طور روزمره استفاده کند، آیا ممکن است توانایی مکالمه‌اش به زبان اصلی را از دست بدهد؟

زبان‌شناسان این پدیده را «فرسایش زبان مادری» (Native Language Attrition) می‌نامند؛ فرآیندی که در آن مهارت فرد در زبان مادری کاهش می‌یابد، معمولاً به این دلیل که دیگر از آن استفاده نمی‌کند.

به گفته کارشناسان امکان فراموشی زبان مادری تحت شرایط خاصی وجود دارد، به‌ویژه در مورد کودکان خردسال که به کشوری دیگر مهاجرت کرده و زبان جدیدی یاد می‌گیرند.

یکی از نمونه‌های بارز این پدیده کودکانی هستند که توسط خانواده‌های خارجی به فرزندی پذیرفته می‌شوند.

لورا دومینگز، استاد زبان‌شناسی در دانشگاه ساوتهمپتون بریتانیا، در این باره می‌گوید هرچه فرد در زمان مهاجرت به سنین بالاتری رسیده باشد احتمال حفظ زبان مادری او بیشتر است.

در نتیجه احتمال این که یک نوجوان یا بزرگسال بخش‌های بزرگی از زبان مادری خود، مانند ساختار زمان گذشته، را فراموش کند بسیار کم است.

تحقیقات نشان می‌دهد که پس از دوران بلوغ، که معمولاً بین ۸ تا ۱۳ سالگی در دختران و ۹ تا ۱۴ سالگی در پسران رخ می‌دهد، فرسایش زبان مادری کمتر اتفاق می‌افتد.

احتمالاً دلیل این امر این است که پس از این سن، مغز کمتر انعطاف‌پذیر شده و پذیرای تغییرات کمتری می‌شود.

اما کدام بخش از زبان مادری در معرض فراموشی است؟

لغات اولین بخش از زبان مادری هستند که می‌توانند به‌طور موقت فراموش شوند.

به‌عنوان مثال یک دانشجوی اسپانیایی را تصور کنید که یک ترم در انگلیس درس خوانده است. وی پس از بازگشت به کشورش ممکن است متوجه شود که به یاد آوردن برخی واژگان یا عبارات اسپانیایی برایش دشوار شده است.

اما این به این معنا نیست که آن کلمات به‌طور کامل از حافظه پاک شده‌اند؛ بلکه فقط بازیابی آنها در مغز زمان بیشتری می‌برد.

مغز مانند یک کشوی بایگانی است که بین دو مجموعه واژگان متفاوت جست‌و‌جو می‌کند. با این حال، با غوطه‌ور شدن مجدد در زبان مادری، بازیابی این واژگان سریع‌تر می‌شود.

آیا دستور زبان نیز فراموش می‌شود؟

بر خلاف واژگان، ساختار‌های دستوری در برابر فراموشی مقاوم‌تر هستند.

در یک مطالعه که در سال ۲۰۲۳ در ژونال «یادگیری زبان» منتشر شد محققان دریافتند اسپانیایی‌زبانانی که زبان انگلیسی را به‌عنوان زبان دوم یاد گرفته بودند، پس از ۱۵ سال زندگی در بریتانیا همچنان از زمان حال اسپانیایی به همان شیوه گذشته استفاده می‌کردند.

در این میان ممکن است این سوال مطرح شود که آیا می‌توان زبان دوم را فراموش کرد؟ تحقیقات نشان می‌دهد که فراموشی یک زبان دوم بستگی به میزان یادگیری و مدت زمانی دارد که فرد با آن زبان درگیر بوده است.

به گفته آنتونلا سوراسه، استاد زبان‌شناسی تکاملی در دانشگاه ادینبرا اسکاتلند، ممکن است احساس کنیم که همه چیز را فراموش کرده‌ایم، اما مغز ما این را بهتر از ما می‌داند.

در نقطه مقابل، افرادی که دو زبانه هستند، اما به بیماری‌هایی مانند زوال عقل مبتلا می‌شوند ممکن است دچار اختلال زبانی شده و به زبان مادری خود بازگردند

این پدیده به عنوان «بازگشت زبانی» شناخته می‌شود و می‌تواند حتی پس از سال‌ها استفاده از زبان دوم رخ دهد.