درآمدهای ترانزیت می‌تواند جایگزین فروش نفت شود؟

نتایج یک مطالعه در وزارت راه نشان می‌دهد که با فرض ترانزیت ۵۰ میلیون تن کالا از خاک کشور، ۹.۵ میلیارد دلار درآمد داریم که با درآمد فروش روزانه ۲.۵ میلیون بشکه نفت ۵۰ دلاری، فاصله زیادی دارد.

به گزارش خبرنگار مهر، اوایل تابستان امسال (۷ تیر ماه) حمیدرضا مؤمنی مشاور رئیس جمهور و دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در نخستین نشست شورای تخصصی لجستیکی مناطق آزاد گفته است: با توجه به اینکه هر تن کالایی که در کشور ترانزیت می‌شود ۲۰۰ دلار درآمدزایی دارد در صورتی که ۵ درصد این ترانزیت‌ها از طریق مناطق آزاد وارد کشور شوند علاوه بر اشتغالزایی در این مناطق، درآمد و ارزآوری چشمگیری برای مناطق آزاد و کشور ایجاد می‌کند.

بحث دعوای درآمد‌های ارزی ترانزیت برای کشور، سال‌هاست که مورد مناقشه مسئولان صنعت حمل و نقل و ترانزیت و کارشناسان این بخش است؛ حتی در مناظرات انتخابات اخیر ریاست جمهوری هم موضوع جایگزینی درآمد‌های ترانزیت با نفت به میان کشیده و ارقامی از درآمد‌های ترانزیتی مطرح شد که با واقعیت فاصله نسبتاً زیادی داشت.

وزیر راه: دستیابی به ترانزیت سالانه ۵۰ میلیون تن کالا را هدف گرفته‌ایم

اواخر پاییز سال گذشته (۲۰ آذر ۱۳۹۹) محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی در مراسم بهره برداری از خط آهن خواف-هرات که با حضور ویدیوکنفرانسی رؤسای جمهور دو کشور برگزار شد، درباره حجم ترانزیت کشور در ۹ ماهه ابتدایی سال گذشته اعلام کرد: در سال جاری بیش از ۱۰ میلیون تن بار ترانزیتی بین دو کشور، کشور‌های منطقه و بنادر جنوبی و شمالی و کریدور شرق- غرب و شمال- جنوب تبادل شد.

وزیر راه افزود: هدف‌گذاری برای رسیدن به ۵۰ میلیون تن بار در سال برای ترانزیت است که در دستور کار قرار دارد و با این روش، سهم قابل‌ملاحظه‌ای در افغانستان و از طریق افغانستان و بالعکس به نقاط مختلف جهان فراهم می‌شود.

اگرچه دستیابی به هدف ترانزیت ۵۰ میلیون تن بار در سال، اقدام جهادی و آماده بودن جمیع شرایط می‌خواهد، اما با زیرساخت‌های جاده‌ای و ریلی موجود و در صورت همکاری بین بخشی دستگاه‌های مرتبط با ترانزیت و همچنین امضای تعرفه‌های ترجیحی با همسایگان و اجرای تفاهم نامه‌های منطقه‌ای و رعایت دستورالعمل‌های اتحادیه اوراسیا، می‌توان به رقم ترانزیت ۵۰ میلیون بار در سال دست یافت.

تشکیک کارشناسان در درآمد ۲۰۰ دلاری از ترانزیت هر تن کالا.

اما برخی کارشناسان بر سر رقم درآمد ۲۰۰ دلار از ترانزیت هر تن کالا از خاک کشورمان إن قلت‌هایی دارند و معتقدند: نرخ یا تعرفه بین‌المللی حمل و نقل بار ریلی بین ۱.۲ تا ۱.۵ سنت یورو است و چنانچه یک تن بار از قلمرو کشور با بُعد سفر ۲ هزار کیلومتر عبور کند، کرایه وصولی حداکثر ۳۰ تا ۷۰ دلار در هر تن خواهد بود نه ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار؛ مبنای تعیین نرخ ۱.۲ تا ۱.۵ سنت یورو برای جابه‌جایی هر یک تن-کیلومتر بار ریلی جامد و مایع، نرخ کشور‌های اروپایی است که در راه آهن جمهوری اسلامی ایران نیز همین اعمال می‌شود.

همچنین کارشناسان صنعت حمل و نقل بر این اعتقادند که درآمد ترانزیت جاده‌ای هر تن کالا، ۳۷ تا ۴۰ دلار است.

کارشناس اقتصاد حمل و نقل: مجموع درآمد‌های مستقیم و غیر مستقیم ترانزیت هر تن کالا، بالای ۱۰۰ دلار

محمدجواد شاهجویی کارشناس اقتصاد حمل و نقل در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: کارشناسان، اعداد مختلفی را برای درآمد‌های ترانزیتی کشور مطرح می‌کنند؛ از ۳۰ دلار برای حمل هر تن کالا گفته شده تا اظهار نظر سید محسن پورسیدآقایی مدیرعامل اسبق شرکت راه آهن مبنی بر درآمد ۴۰۰ دلاری از ترانزیت هر تن کالا از خاک کشورمان.

وی افزود: اگر بخواهیم درآمد‌های مستقیم مثلاً بخش حمل و نقل ریلی از ترانزیت را در نظر بگیریم، شامل درآمد شرکت فورواردر به اضافه «حق دسترسی به ریل» که شرکت راه آهن دریافت می‌کند به اضافه درآمد‌هایی که گمرکات و دیگر دستگاه‌های مرتبط دریافت می‌کنند، در مسیر‌های طولانی مانند سرخس-رازی، سرخس-بندر شهید رجایی یا سرخس رازی، بیشتر از ۷۵ دلار نمی‌شود.

کارشناس اقتصاد حمل و نقل گفت: این ارقام برای زمانی است که درآمد‌های مستقیم را در نظر بگیریم؛ چرا که ترانزیت هم درآمد‌های مستقیم دارد و هم غیر مستقیم؛ منظور از درآمد‌های غیر مستقیم، وابستگی تجاری کشور‌های دیگر به اقتصاد و زیرساخت‌های حمل و نقلی کشور و همچنین اشتغالی است که ایجاد می‌کند؛ به نظر می‌رسد با درآمد‌های غیر مستقیم، از ترانزیت هر تن کالا بیش از ۱۰۰ دلار می‌توان به دست آورد؛ ولی رقم دقیق درآمد‌های مستقیم و غیر مستقیم هنوز در کشورمان محاسبه نشده است.

مدیرکل سرمایه گذاری وزارت راه: درآمد ۲۰۰ دلار از ترانزیت هر تن کالا را تأیید می‌کنیم

مهدی حیدری مدیرکل دفتر جذب سرمایه و تجهیز منابع وزارت راه و شهرسازی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره درآمد‌های ترانزیتی از حمل هر تن کالا در کشور گفت: مطالعه‌ای در دولت یازدهم در این خصوص انجام شد که نشان می‌داد درآمد ترانزیت هر تن کالا، ۱۶۰ تا ۲۱۰ دلار است.

۲۰۰ دلار برای حمل جاده‌ای؛ ۴۵ دلار ریلی

وی ادامه داد: ما در وزارت راه، درآمد ۲۰۰ دلار به ازای ترانزیت جاده‌ای هر تن کالا را پذیرفته‌ایم؛ همچنین برای بخش ریلی هم با فرض ترانزیت ۱۵۰۰ کیلومتر سیر قطار، مثلاً از بندر شهید رجایی تا مرز سرخس یا اینچه برون، هر تن-کیلومتر آن ۳ سنت یورو درآمد دارد که در صورت سیر در ۱۵۰۰ کیلومتر، ۴۵ دلار برای ترانزیت هر یک تن کالا درآمد برای کشور دارد.

این مقام مسئول در وزارت راه افزود: نرخ تسعیر ارز در این مطالعه لحاظ نشده است؛ ضمن اینکه قیمت سوخت و عوارض حمل را به دلار دریافت می‌کنیم.

وی درباره اینکه آیا می‌توانیم درآمد ترانزیتی را جایگزین نفت کنیم؟ تصریح کرد: در بهترین و ایده‌آل‌ترین شرایط و لغو کامل تحریم‌ها، می‌توانیم سالانه ۵۰ میلیون تن ترانزیت از خاک کشورمان داشته باشیم؛ ۱۰ درصد آن ریلی است که ترانزیت ۵ میلیون تن کالا را شامل می‌شود؛ در صورتی که ترانزیت هر تن کالا، ۴۵ دلار درآمد داشته باشد، ۲۲۵ میلیون دلار می‌شود.

اگر سالی ۵۰ میلیون تن کالا ترانزیت شود، ۹.۵ میلیارد دلار درآمد داریم

حیدری یادآور شد: اگر ۴۵ میلیون تن مابقی هم، از جاده‌های کشور ترانزیت شود و درآمد هر تن آن ۲۰۰ دلار باشد، ۹ میلیارد دلار برای کشور درآمد دارد. مجموع درآمد این دو رقم (ترانزیت ریلی و جاده‌ای) حدوداً ۹.۵ میلیارد دلار می‌شود.

فاصله درآمد فروش نفت با ترانزیت فاحش است

وی خاطرنشان کرد: حال اگر روزانه ۲.۵ میلیون بشکه نفت صادر شود و هر بشکه ۵۰ دلار درآمد داشته باشد، در طول سال درآمد بسیار بیشتری برای کشور در پی خواهد داشت؛ بنابراین طرح این موضوع که ترانزیت می‌تواند جایگزین نفت شود، صحت ندارد و به نوعی بزرگنمایی است.

اگر چه درآمد‌های ترانزیتی کشور در بهینه‌ترین شرایط نمی‌تواند جایگزینی برای درآمد‌های نفتی باشد، اما درآمد قابل توجهی است که می‌تواند در کاهش اتکای بودجه سنواتی به درآمد‌های نفتی مؤثر باشد.