هیئت تحریر شام از مهم‌ترین گروه‌های شورشی مخالف دولت سوریه است که بخش وسیعی از شمال غرب این کشور را تحت کنترل خود دارد. این گروه که از القاعده و داعش منشعب شده، از سوی بسیاری از کشور‌ها به عنوان سازمانی تروریستی شناخته می‌شود.

ابومحمد جولانی، رهبر هیئت تحریر شام، به نقض حقوق بشر متهم است و ایالات متحده برای دستگیری او ۱۰ میلیون دلار جایزه تعیین کرده است. در سال‌های اخیر او تلاش کرده است تصویری معتدل‌تر از خود ارائه دهد.

جولانی اهل کجاست؟

ابومحمد جولانی نامی مستعار است و درباره نام واقعی و سن او اختلاف نظر وجود دارد. جولانی در مصاحبه با شبکه پی‌بی‌اس آمریکا گفته است که نام اصلی‌اش احمد شرع است و اصالتاً سوری و از منطقه جولان است.

به گفته جولانی او در ریاض، پایتخت عربستان سعودی، و زمانی که پدرش در آن‌جا کار می‌کرده، به دنیا آمده و در دمشق بزرگ شده است. البته گزارش‌هایی هم وجود دارد که می‌گوید او در دیرالزور، در شرق سوریه متولد شده است. همچنین شایعاتی مبنی بر تحصیل او در رشته پزشکی پیش از پیوستن به گروه‌های شبه‌نظامی اسلامگرا وجود دارد.

بر اساس گزارش‌های سازمان ملل و اتحادیه اروپا، تاریخ تولد جولانی بین سال‌های ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۹ ذکر شده است. سازمان اینترپل سال تولد او را ۱۹۷۹ اعلام کرده، اما روزنامه السفیر گزارش داده که او در سال ۱۹۸۱ به دنیا آمده است.

جولانی چگونه به رهبری این گروه رسید؟

گفته می‌شود جولانی پس از حمله ائتلاف به رهبری آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، به گروه جهادی القاعده در این کشور پیوسته است. ائتلاف کشور‌های غربی به سرعت صدام حسین و حزب بعث را از قدرت برکنار کرد، اما با مقاومت سازمان‌یافته و شدید گروه‌های مختلف شبه‌نظامی مواجه شد. در سال ۲۰۱۰، نیرو‌های آمریکایی در عراق جولانی را دستگیر کرده و در کمپ بوکا نزدیک مرز کویت زندانی کردند.

 به نظر می‌رسد او در این اردوگاه با جهادی‌هایی که بعد‌ها گروه دولت اسلامی (داعش) را بنیان گذاشتند، از جمله ابوبکر بغدادی، رهبر آینده داعش در عراق، دیدار کرده باشد. جولانی به رسانه‌ها گفته که پس از آغاز درگیری‌های مسلحانه علیه حکومت بشار اسد در سوریه در سال ۲۰۱۱، بغدادی او را مأمور کرد تا به سوریه رفته و شاخه‌ای از سازمان را در آنجا راه‌اندازی کند.

جولانی فرماندهی گروه مسلحی به نام جبهه نصرت را بر عهده گرفت که مخفیانه با داعش ارتباط داشت. این گروه در میدان نبرد به موفقیت‌های قابل توجهی دست یافت. در سال ۲۰۱۳، جولانی ارتباط جبهه نصرت با داعش را قطع کرد و این گروه را تحت کنترل القاعده درآورد. اما در سال ۲۰۱۶، جولانی در پیامی ضبط شده اعلام کرد که از القاعده نیز جدا شده است.

در سال ۲۰۱۷، جولانی اعلام کرد که نیروهایش با دیگر گروه‌های شورشی در سوریه ادغام شده و «هیئت تحریر شام» را تشکیل داده‌اند. او فرماندهی کل این گروه را بر عهده دارد.

جولانی چه نوع رهبری است؟

 تحت رهبری جولانی، هیئت تحریر شام به اصلی‌ترین گروه شورشی در ادلب و مناطق اطراف آن در شمال غرب سوریه تبدیل شده است. جمعیت این شهر پیش از جنگ ۲.۷ میلیون نفر بود که بنا بر برخی تخمین‌ها به دلیل ورود آوارگان، به ۴ میلیون نفر رسیده است.

 این گروه بر «دولت نجات» کنترل دارد که به عنوان یک نهاد محلی در استان ادلب فعالیت می‌کند و خدمات بهداشتی، آموزشی و امنیت داخلی را فراهم می‌آورد.

جولانی در سال ۲۰۲۱ در مصاحبه با پی‌بی‌اس گفت که از استراتژی جهاد جهانی القاعده پیروی نمی‌کند. او افزود هدف اصلی‌اش برکناری بشار اسد است و ایالات متحده و غرب نیز مانند اون همین هدف را دارند.

او گفت: «این منطقه تهدیدی برای امنیت اروپا و آمریکا نیست و پایگاهی برای اجرای جهاد خارجی محسوب نمی‌شود.» در سال ۲۰۲۰، هیئت تحریر شام پایگاه‌های القاعده در ادلب را تعطیل کرد، سلاح‌هایشان را ضبط کرده و برخی از رهبرانشان را زندانی کرد.

این گروه همچنین با عملیات داعش در ادلب نیز مقابله کرده است. این گروه آشکارا با مسیحیان و دیگر غیرمسلمانان تعامل دارد. به همین دلیل، گروه‌های جهادی آن را به میانه‌روی بیش از حد متهم می‌کنند. با این وجود، گروه‌های حقوق بشری، هیئت تحریر شام را به سرکوب اعتراضات مردمی و نقض حقوق بشر متهم کرده‌اند. جولانی این اتهامات را رد کرده است.

هیئت تحریر شام از سوی چندین کشور غربی و خاورمیانه‌ای و همچنین شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است.

دولت ایالات متحده به دلیل ارتباطات پیشین جولانی با القاعده، برای هرگونه اطلاعاتی که منجر به دستگیری او شود، ۱۰ میلیون دلار جایزه تعیین کرده است.