چرا برخی اوقات خواب‌هایمان را به یاد نمی‌آوریم؟

آیا تا به حال صبح از خواب بیدار شده‌اید و احساس کرده‌اید که رؤیا دیده‌اید، اما قادر به یادآوری جزئیات آن نبوده‌اید؟ بر اساس پژوهشی جدید، توانایی به یاد آوردن خواب‌ها ممکن است تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل فردی و محیطی قرار بگیرد.

محققان ایتالیایی طی چهار سال گذشته مشغول مطالعه پدیده «یادآوری رؤیای صبحگاهی» بوده‌اند. آنان در پژوهش خود بررسی کردند که چگونه الگو‌های خواب و ویژگی‌های مرتبط با آن می‌توانند بر توانایی افراد در یادآوری رؤیاهایشان تأثیر بگذارد.

پژوهشگران در این تحقیق بیش از ۲۰۰ شرکت‌کننده بین سنین ۱۸ تا ۷۰ سال را مورد مطالعه قرار دادند.

در این مطالعه از افراد خواسته شد که رؤیا‌های خود را در یک بازه ۱۵ روزه ثبت کرده و در همین مدت از یک دستبند پایش خواب برای بررسی کیفیت و عمق خواب خود استفاده کنند.

قبل و بعد از این دوره، شرکت‌کنندگان به سؤالات و آزمون‌هایی درباره ویژگی‌های شخصی‌شان، از جمله میزان علاقه به رؤیاها، میزان تمرکز و سطح اضطراب پاسخ دادند.

تحلیل داده‌ها نشان داد که توانایی یادآوری رؤیا‌ها در افراد مختلف بسیار متفاوت است و عوامل گوناگونی بر آن تأثیر می‌گذارند.

به عنوان مثال افرادی که دیدگاه مثبتی نسبت به رؤیا‌ها داشتند و بیشتر به خیال‌پردازی روزانه تمایل داشتند، رؤیا‌های خود را بیشتر به یاد می‌آوردند.

پژوهشگران دریافتند که فصل‌ها نیز در این مسئله تأثیرگذار بودند و میزان یادآوری رؤیا‌ها در فصل بهار به‌طور کلی بیشتر از زمستان بود.

علاوه بر این، افرادی که زمان بیشتری را در خواب سبک می‌گذراندند، بیشتر رؤیا‌های خود را به یاد می‌آوردند.

به گفته پژوهشگران افراد جوان‌تر نیز به‌طور کلی در یادآوری رؤیا‌ها موفق‌تر بودند، در حالی که افراد مسن‌تر بیشتر با پدیده‌ای به نام «رؤیا‌های سفید» مواجه می‌شدند. یعنی پس از بیدار شدن احساس می‌کردند رؤیا دیده‌اند، اما قادر به یادآوری جزئیات آن نبودند.

محققان در این پژوهش توضیح دادند که پدیده «رؤیا‌های سفید» در واقع نشان‌دهنده این است که افراد مسن‌تر نیز رؤیا می‌بینند، اما حافظه آنها پس از بیداری به سرعت محتوای رؤیا را از بین می‌برد.

جولیو برناردی، روانشناس از مؤسسه آی‌ام‌تی ایتالیا و نویسنده اصلی این پژوهش، در این باره گفت: «یافته‌های ما نشان می‌دهد که یادآوری رؤیا‌ها تنها یک اتفاق تصادفی نیست، بلکه بازتابی از تعامل میان نگرش‌های شخصی، ویژگی‌های شناختی و پویایی خواب است.

وی اضافه کرد: «این نتایج نه‌تنها درک ما از مکانیسم‌های رؤیابینی را عمیق‌تر می‌کند، بلکه می‌تواند در زمینه سلامت روان و مطالعه هوشیاری انسان نیز کاربرد داشته باشد.»

نکته مهم این است که رؤیا‌ها به‌طور «خودگزارشی» ثبت می‌شوند، به این معنا که امکان بروز سوگیری‌های ذهنی در گزارش‌های شرکت‌کنندگان وجود دارد.

با این حال، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که عوامل متعددی بر توانایی ما در یادآوری رؤیا‌ها تأثیر می‌گذارند و این پدیده پیچیده‌تر از آن چیزی است که قبلاً تصور می‌شد.

محققان می‌گویند درک دینامیک یادآوری رؤیا‌ها می‌تواند به شناخت بهتر عملکرد اسرارآمیز مغز کمک کند، پدیده‌ای که همچنان برای علم ناشناخته‌های بسیاری دارد.

والنتینا السه، محقق در مقطع دکترای علوم شناختی در مؤسسه آی‌ام‌تی و نویسنده اصلی این پژوهش، نیز اظهار داشت: «این موضوع می‌تواند درک ما از تغییرات پاتولوژیک در رؤیابینی و ارزش تشخیصی و پیش‌بینی‌کننده آنها را افزایش دهد.»

نتایج مطالعات تازه در نشریه علمی «Communications Psychology» منتشر شده است.